Tregim
(kujtimit të pianistes së madhe, Maria Rafael)
(kujtimit të pianistes së madhe, Maria Rafael)
Ndodhka që dhe mitet, si dhe historitë, vijnë dhe përsëriten. A s’qe Penelopa, gruaja e Odisesë (më dinakut që njeh historia, një mit?) Një mit i mirë, në fund të fundit, ku persenofikohej besnikëria proverbiale e një gruaje fisnike. Dhe kur thuaj Penelopa për një grua, zëre se i ke thënë të tëra. Se tek gruaja, të paktën për psikologjinë tonë, mbi të gjitha shikohet ndershmëria; apo ca më saktë: besnikëria ndaj burrit, me të cilin ka ndarë kurorën. Dhe venë dhe nga venë historitë dhe prapë ndërsillen tek më besnikja: Penelopa. S’do merrem me historinë e Penelopës së Odiseut, se kjo dihet tashmë nga kushdo. Por do t’ju tregoj për Penelopën tjetër, për Penelopën e Fierit, e cila, për fat të keq, së afërmi ka një vit që është ndarë nga jeta.
* * *
Ka qenë viti 1961, kur tenori dhe skenaristi i Teatrit të Operës dhe baletit në Tiranë, Stavri Rafael dhe i vëllai i tij, majori i Shtabit Qendror të Mbrojtjes lokale Kundrajrore, Thoma Rafael, duke mos duruar trysninë e rëndë politike (po frynin erëra dhe më të ftohta se nga ato të pasçlirimit) vendosën të çanin klonin e zi, për të ikur në perëndim. Nje besëfikur ( e ku numëroheshin ata?) i hëngri në besë dhe i arrestuan në Lin të Pogradecit. Thoman, si ushtarak, e pushkatuan (kish”shkelur” betimin e ushtarakut?! ) dhe Artistin Stavri Rafael e dënuan me 25-vjet (s’kishte dënim më të gjatë në ato vite) . Këtu merr shkas edhe historia e Penelopës së Fierit:
“Një grua e bukur hungareze, një artiste, mjeshtre e lojës në pianoforte, u çapit tok me ne për nja tre dhjetëvjeçarë të gjatë, në rrugën shqiptare të mundimeve. Ajo zbriti në Shqipëri në një ditë të kthiellët, ashtu e re, e freskët, pështjellë ngrohtë nga dashuria e të shoqit shqiptar, bashkënxënës në konservatorin e Budapestit. E ndoqi pas siç ndiqet shoku i jetës, si në traditën e tërë vendeve të qytetëruar. “
Këto fjalë që kam vënë në thonjëza janë të bashkshokut të saj, të halleve. Të halleve dhe të punës, njëkohësisht. Janë fjalët e të madhit Pëllumb Kulla (kush më mirë se ai mund ta njihte?) , fjalë që i ka shkruar kur mori vesh vdekjen e papritur, të asaj: Penelopës aliaz Maria Rafael.
E dëbuan nga Tirana të shoqen e Stavri Rafaelit dhe e sollën në Fier: Në krahë kishte të birin e vogël, Adin. Ne, fierakët, qemë mësuar me këta të”sjellë” se, duhet thënë, Maria Rafael as nuk qe e vetmja që u internua në Fier (ajo, si të gjithë ata që vinin si të tillë, gati kishin të shkruar në ballë: damkosjen si armiq të partisë, pushetit popullor) kish edhe gra të tjera të huaja (sidomos ruse) por, hungarezja Maria Rafael, me të vërtetë, ka qenë një përjashtim.
Për 25-vjet ajo e priti me një devocion të rrallë të shoqin. Tek shkruaj për të, më vjen ndërmend, se diku në një vend shkëmbor të Amerikës rritet dhe një bimë e rallë që quhet Agavita. Kjo, agavita, çelë lule pas 25-vjetësh dhe rron e gjallë vetëm me vesën e pakët e atij terreni krejt të thatë. Dhe Maria Rafael e priti të shoqin për 25-vjet me radhë, duke e takuar atë pas telave me gjemba, kudo që e vuajti burgun. Dhe në se agavita, ushqehej me vesë, Maria Rafael ushqehej me shpresë.
Dhe çuditërisht, megjithëse nuk reshperonte me asnjeri, ajo, megjithatë, fitoi zemrat e gjithë fierakëve. Sikur të kishe mundësi të bëje një plebishit, edhe në atë kohë të frikëshme, jam plotësisht i bindur, se ajo do të votohej unanimisht si një grua fisnike, unike dhe e paarritshme. Me një bukuri fine, me një heshtje proverbiale (me askënd nuk komunikonte: për arsye të kuptueshme) ajo gjithmonë të imponohej që në distancë. Në punë (në shkollën e muzikës apo në Shtëpinë e kulturës së qytetit) ishte e përpiktë si një sahat zviceran dhe, sa mbaronte punën, kthehej atje tek hyrja e saj. Dhe kishte vetëm një shok: të birin që u rrit mes vuajtjesh.
Nxënësit e donin se ajo vinte zemrën e saj mbi piano. Dhe qenë të shumtë ata që fituan konkurset e shkollës së lartë të muzikës në atë kohë aq të vështirë. Më kujtohet, veç tjerash, se kur shkova të interesoshesha për time mbesë që kish mbaruar të mesmen për piano me mësuese Marian, dhe takova Profesor Robert Radojën, ai më tha: -A, nga Fieri është?Po ajo është nxënëse e Marias! Po Maria është e vetmja pianiste në Shqipëri me kualifikim të lartë. Mjeshtre në llojin e vetë. As mos ki merak, -më tha Mjeshtri. Dhe vërtet: ime mbesë fitoi (dhe s’qe evetme) dhe, pasi mbaroi konservatorin me të madhen tjetër, zonjën Çashku, sot është pianiste në një shkollë italiane. Por këtë detajë e solla jo për illustrim dhe aq. Por më kujtohet, se kur u kthye ime mbesë nga konkurimi, pashë mësuesen e saj të qante. Qe Maria Rafael që qante. Dhe në këtë qarje kishte edhe dhëmbshuri prej nëne, por edhe sadifaksion të heshtur të një pune të mohuar. Me punën e saj ajo i qe imponuar tërë Fierit. Dhe nuk di, pse ndërsa shkruaj për Marien, tak dhe më rrëfehet i ngjashmi i saj siamez. Ky siamezi me të cilin me ngjetë Maria nuk është tjetër, po një mësues. Për këtë mësues flet shkrimtari francez, Henri Barbys. Mësuesi quhet Baltemoro Sori. Punonte në një fshat spanjoll aty, pas viteve’20 të shekullit që kaloi. E kishin me sy të keq si shteti, ashtu dhe kisha, inkuizicioni që kontrollonte dhe shkollat në Spanjën e asaj kohe. Kurse mësuesi punonte me aq përkushtim, sa jo vetëm nxënësit e donin, por dhe prindërit e atij fshati të madh. Dhe aq mirë punonte dhe sillej, sa fshatarët e donin dhe e respektonin. Dhe kishin arritur të gjithë në një përfundim: po të qëllonte që ky, Baltomero Sori, të vinte qoft edhe njëherë të vetme vonë në punë, fshatarët do të thoshin: -Jo, nuk është e mundur. Nuk ka ardhur vonë ai, por orat tona nuk janë në rregull.
Në të tillë përfundim do të arrinin dhe fierakët për Marian. Dhe, kur në prag të përmbysjes së dikaturës, Stavri doli nga burgu (njësoj si Agavita) Maria e bukur si një tulipan i bardhë çeli përsëri. Në krye të vitit u bënë me çupë. Sa u hapën portat për emigracion, ajo familjarisht iku në Hungari ( nga ishte) së bashku me Adin (të martuar tashmë) me çupën e vogël e Stavrin e saj të dashur të cilin, mjerisht, burgu e kisht tkurrur, por s’i kish humbur vitalitetitn.
Dhe, andej, i mbante lidhjet me ish-nxënësit e saj. Kur e pyeta në telefon para një viti time mbesë në Itali për Marien e bukur dhe fisnike, më tha: -Ka vdekur, pasi kish pësuar një shok cerebral. Më erdhi aq keq sa sikur kisha humbur një njeri të familjes. M’u dhimb dhe, ndërsa po bëja gati të shkruaja, pashë që kish shkruar Pëllumbi. Pëllumb Kulla, regjisori, aktori, shkrimtari, bashkëshoku i saj i halleve. Pëllumbi që kish ardhur për të vuajtur”kalvarin” e luftës së”kllasës”, por që i solli buzëqeshjen e madhe jo vetëm Fierit, por, pa e tepruar, edhe Shqipërisë përmjet estradës së Fierit që e ngriti në apogje. S’më mbeti po të bëja një shtesë time mbi atë artikull të Pëllumbit. Turqit thonë: “Pas kasavetit, ka selamet! “.
Bashkia e Fierit, për punën me përkushtim të Maria Rafaelit i ka dhënë asaj titullin”Nderi i Fierit. “E meritonte dhe, po të ishte se dëgjohej zëri i arsyes, asaj shkollës së muzikës që sot mban emrin e të madhit Jakov Xoxe, ishte mirë t’i vihej emri i saj. Se aty punoi jo pak po gati 30-vjet. E sa për Jakovin e madh, . emri i tij imerituar le t’i jepet, ta zëmë Universitetit Myzeqeja që qeveria e ka patur në program për ta ngritur. Së afërmi, Penelopa e Fierit aliaz Maria Rafael ka njëvjetorin e vdekjes. Paqe mbi varrin e saj atje në vendlindjen e saj! Amen! . . .
~~~
Pianistja
Maria Rafaelit
I vendose gishtat e brishtë mbi tastierë. . .
Ç’brengë të mundon, Maria Rafael?!
Mos për Stavrin mendon që e ke, larg, në burg
A për Adin e vogël që do rritësh me mund?!
Ti rri mbi tastierë e s’di çfarë do luash
Ndoshta Moxartin, Listin a ndonjë “valc”
Një çast mendohesh dhe gishtat po lëvizin
Melodia zë derdhet (mendimet terratisin)
U duk sikur kabineti u mbush plot me diell
Se diell sillje në piano, e bukura Rafael!
Ndërsa nxënësit të ndiqnin (por ç’kanë, O zot?)
Lotojnë me mësuesen: brengën e ndajnë tok!
Ke ikur nga Shqipëria, ke ikur dhe nga Fieri
Po Fieri s’të harron, Maria Rafaeli!
Tërë jetën tënde punove me përkushtim
Sa të gjithë fierakët të kujtojnë me adhurim
8 mars 2001
Ikja e “kometës”
Kujtimit të Maria Rafaelit
Këtë grua”mëkatare” e sollën në Fier
Na ishte”trdhëtare”: drejt dhe nëFerr!
Kujdes se është”armike” (të shihet me kët’sy! )
“Armikja” u bë mike (rrezatonte veç urtësi) .
Sado që qe qiellore (bekuar qe nga Perëndia)
Qe aq tokësore, sa thirrej Shën Maria!
Punoi me përkushtim, si të qe sahat
E kujtojmë me për mallim, këtë grua zemërartë!
Kur mora vesh që ka ikur, ka shkuar nga kjo jetë
Ndjej në trup një të dridhur, sikur kam korent.
Aq dhëmbjen kam të madhe nga ky lajm të zi
Vdekje je bastarde që more të shënjtën Mari!
Qe e bukur si kometë, dhe e bukur iku, shkoi
Në zemra për jetë, do rrojë, Maria, do rrojë!
Kometat a s’kthehen (vallë, kthehet dhe Maria?! )
Zemrat tona shkrehen edhe qajnë nga dashuria.
26 shtator 2006
Përparim Hysi për ”peshkupaujë” më 21 qershor 2007
Maria Rafaelit
I vendose gishtat e brishtë mbi tastierë. . .
Ç’brengë të mundon, Maria Rafael?!
Mos për Stavrin mendon që e ke, larg, në burg
A për Adin e vogël që do rritësh me mund?!
Ti rri mbi tastierë e s’di çfarë do luash
Ndoshta Moxartin, Listin a ndonjë “valc”
Një çast mendohesh dhe gishtat po lëvizin
Melodia zë derdhet (mendimet terratisin)
U duk sikur kabineti u mbush plot me diell
Se diell sillje në piano, e bukura Rafael!
Ndërsa nxënësit të ndiqnin (por ç’kanë, O zot?)
Lotojnë me mësuesen: brengën e ndajnë tok!
Ke ikur nga Shqipëria, ke ikur dhe nga Fieri
Po Fieri s’të harron, Maria Rafaeli!
Tërë jetën tënde punove me përkushtim
Sa të gjithë fierakët të kujtojnë me adhurim
8 mars 2001
Ikja e “kometës”
Kujtimit të Maria Rafaelit
Këtë grua”mëkatare” e sollën në Fier
Na ishte”trdhëtare”: drejt dhe nëFerr!
Kujdes se është”armike” (të shihet me kët’sy! )
“Armikja” u bë mike (rrezatonte veç urtësi) .
Sado që qe qiellore (bekuar qe nga Perëndia)
Qe aq tokësore, sa thirrej Shën Maria!
Punoi me përkushtim, si të qe sahat
E kujtojmë me për mallim, këtë grua zemërartë!
Kur mora vesh që ka ikur, ka shkuar nga kjo jetë
Ndjej në trup një të dridhur, sikur kam korent.
Aq dhëmbjen kam të madhe nga ky lajm të zi
Vdekje je bastarde që more të shënjtën Mari!
Qe e bukur si kometë, dhe e bukur iku, shkoi
Në zemra për jetë, do rrojë, Maria, do rrojë!
Kometat a s’kthehen (vallë, kthehet dhe Maria?! )
Zemrat tona shkrehen edhe qajnë nga dashuria.
26 shtator 2006
Nuk ka komente:
Posto një koment