E kemi Mbretin “axhami”

Tregim i jetuar.

Ka qenë vjeshtë e vitit 1959. Qeshë emëruar mësues në një fshat të thellë të Myzeqesë dhe atje edhe njoha xha Trushin. Qe një burrë as i gjatë dhe as i shkurtër, mestar do të thoja, veshur me rrobe karakteristike të asaj kohe ku, padyshim, duhet të veçoje takijen e bardhë dhe, sado vjeshtë e nxehtë, e mbante veshur xhaketën prej doku të zi.
Këmishën e kishte të bardhë, pa jakë, grykez që i thonë në Myzeqe, dhe, kur kjo këmisha i hapej nga era, do të shihje fanellën prej leshi. Kur e pyeta se si e duronte atë fanellë leshi në atë vapë përvëlonjëse, ai m’u përgjigj:- Aha, qo (kjo) më është edhe doktor, edhe spicer njëherësh. Se shiko, more dhaskal, nga leshi nuk ka vdekur njeri, po nga ftoma:sa të duash. Dal e ngadalë qemë bërë miq, pothuaj, me xha Trushin.
Fëmijë nuk kish në shkollë, por na hahej muhabeti e pikë.
Kur vija nga shtëpia në fshat (qeshë 20 km larg) , do ta gjeja, mëngjeseve, në shullë duke marrë ato rrezet e ngrohta të mëngjesit që siçthoshte, ” jo vetëm ia donte shpyrti (shpirti) , por qenë si melhem për moshën e pleqërisë. “Se aty, mëngjeseve dhe tërë ditën (ndonjëherë dhe natën), priste të përcillte me lundër kalimtarë dhe nevojtarë të atyre anëve. Se unë harrova: xha Trushi punonte si lundraxhi.
- Si u gëdhive, xha Trushi?- Mirë të faluminderit (i mbahem shpesh të folmes së tij, në shumë raste. Të më falin lexuesit!) zotëria juaj, si është?I tillë qe me të gjithë. I respektuar, i urtë deri në përulësi. Mereni me mend, kur më thoshte mua, një buzëqumështi ” zotëria juaj ” se, kisha vënë apo s’kisha vënë brisk në faqe?!E veçanta qe se kjo ” zotëria e juaj ” kish dalë nga fjalori, me kohë, dhe qe zëvendësusar me shok, po aha, xha Trushi, s’hante aso gjelle. Metros i thosh kut dhe orës sahat. Por, për i ndershëm, shokët i kish të rrallë. Kishte njohur fukarallëkun e kohës së “Merhumit” (Mbretit Zog) . Kur unë mundohesha të rëmoja në të kaluarën e tij, nuk kursehej. Fliste shtruar, pa u ngutur dhe kërkonte se mos shtëllizte keqas ndonjë gjë. Ta thashë, - më thoshte, - atë shtëlliz se ta dish, more dhaskal (kurrë s’më pati thënë mësues) jeta i gjan atij lëmshit që, po u shtëlliz keqas, nuk ka perëndi që ta vërë në islla më. Ja, - ta thotë xha Trushi ty. - Qeshte dhe kishte një qeshje të pastër prej babaxhani dhe, veçanërisht, sytë i merrnin një shkëlqim të veçantë. - Kishim ne, këtu, në fshatin tënë, një bej që kish blerë tërë ç’të sheh syri anë e përqark, ndaj dhe fshati u quajt Çiflig, domethënë, pronë e atij beut. Këtu ngjitur një bej tjetër dhe fshati quhet Alibejas (fshati i Aliut?!) . Mirë, o të keqen xha Trushi tyja (ty) , po këtej nga ne s’ka as Ali, as Haxhi. Po kështu e gjetëm, de. Sa më erdhi koha e këtij të “Vafrit” (varfërit) - e kish fjalën për Enver Hoxhën - . Më t’u ra, or tunjatjeta, e më t’m'i bëri ja kështu me gjisht (gisht) në gojë si xha Trushi?!Dhe prapë ia dha të qeshurit. - Pse ti, xha Trushi, je keq?- provokova unë. Dhe ai:- E di, mor dhaskal, e di ku godet. Po të mos kishnjam (kisha) besim, as që flisja unë, po ta kam blerë mëndjen. Se tek sytë kam pasqyrën unë. Ti m’i ngul, kur të flas, dhe unë si në pasqyrë shoh shpyrtin (shpirtin) . Hë- dhe bëri sikur e harroi pyetjen provokuese timen, - ti më pyete në është mirë apo keq xha Trushi. Unë që të dalë në kut me familjen dua pesëmijë lekë në 15- ditësh, për të marrë, marrë njëmijë treqind, bëje hesapin vetë tija (ti) , se je me gramë. . . Po fshati që duket, nuk do kallauz, dhaskal!Po dëgjo këtu:- Im atë (ndjesë i patë shpyrti dhe bëri kryq) ngordhi?!- Si ngordhi?- s’m'u ndënj mua pa ndërhyr. Ngordhi, ngordhi për kafshatën e bukës, more dhaskal. Dhe u kam thënë çunave:- Gjetët, gjakundi, kokrrën e bereqetit, uluni e merreni e ma sillni në shtëpi. Gjetët paranë, bëni si të doni. Se vjen një kohë- xha Trushi e ka parë- që paraja nuk shkon. Se nuk ka mall për t’u blerë. Dhe paraja nuk hahet, dhaskal.
Iku dhe “Merhumi” (Mbreti Zog) , pa më të erdhi ky i “Vafëri” (Enveri) dhe tha: - T’ua marrëm bejlerëve dhe agallarëve dhe t’ua japim të vafërve si xha Trushi, me demek!
Ne po u bëmë me krahë dhe mend po fluturonim. - Po juve edhe ua dhanë, - sulmova unë. - Neve, ore neve, po kjo e dhëna qe pak si jangllësh, kur thotë turku, se pat avazin mrapa (mbrapa) si ajo qemania e Nastradinit. Se vërtet na i dhanë, po më të ardhi ajo ” komprativa ” (kooperativa) dhe na i ” mshiu ” (fshiu) të gjitha. Me një dorë na i dha, me të dyja na i mshiu (fshiu) . Dhe Lluka, bashkëfshatari ynë, paskësh thënë atje në mejdan:- Hëm na i dhe, hëm na i more, o moj bythëza shaptore!Unë po ia dhashë të qeshurit, por xha Trushi, tregoi se vërtet tha Lluka kaq, por një të ardhur ata të ” hyqymetit ” që jo vetëm e telendisën, por edhe e damkosën ” kolak ” . Keq kjo fjalë ” kolak ” se tek LLuka s’shkel më njeri sikur ka kolerën. ” Usta ” ky ” mbreti ” i ri, dhaskal!Na gjeti si me atë punën e gomarëve. U gëzuan gomarët se vdiq samarxhiu i vjetër. Mirëpo kur erdhi samarxhiu i ri, ky, sa t’ua merrte dorën samarëve, ua bëri kurrizin copë. Se ta themi këtu dhe ta lëmë po këtu:- E dreq (drejtë) nuk qe që të gëzonesh ti se do marrësh mallin e atij tjetrit (siç edhe ubë) po ja që ai djallo interes është i ëmbël, dhaskal. - More, s’të kam pyetur, e di ti si është puna e interesit?Dhe, kur pa, që ngrita supet, vazhdoi:- Kur lindi ropi (robi- njeriu) i parë, pa aty, para këmbëve një ç’të të them, një si ” malukat ” apo ” taratakut ” , dhe nuk dinte si ta thërriste. Mendohu, mendohu, çfarë t’i them. . . dhe ja e zbrazi:- Mirëmëngjes, o interes!!!Dhe ” malukati ” iu përgjigj:- Mirëmëngjes!E sheh, ka lindur para ropit interesi dhe nuk vdes kurrë, dhaskal!. . . E që të mos e zgjat më xha Trushi muhabetin ja tek po ta them dhe vëre vëth në vesh:- Ne e kemi mbretin “axhami”(1) , dhaskal. Sa të rritet “qyja” (ky) , populli do vuajë. Dhe xha Trushi që mos qoftë, po kështu. ” Axhami ” po, yrnekun po të keq ( eka marrë në Moskov) . Dhe, pasi më hodhi duarët në qafë, më tha:- Ika, dhaskal, ika se po më presin për matan. Ju që jini të rinj edhe mund të shpresoni, po sëra ime aha: siç erdhën dhe po ikin. . .
Iku. . . po pas më la atë porosinë, “sa të jetë Mbreti “axhami” , populli do vuajë. . .” . Po vallë, a u rrit ky ” mbreti ” për Shqipërinë ndonjëherë?!. . .

1. axhami (tur) - i vogël.

Përparim Hysi, vjeshtë e vitit 1997
Dërguar për ” peshkupauje ” më 13 qershor 2007